Art. 178a kodeksu karnego penalizuje jazdę w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Niemniej jednak, interpretacja tego przepisu nie jest tak oczywista, jakby mogło się wydawać. Oto kompleksowy komentarz do tego przepisu!
Jak brzmi artykuł 178 a k.k. ?
Na gruncie obecnego stanu prawnego, art. 178a kodeksu karnego brzmi następująca:
§ 1. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. (uchylony)
§ 3. (uchylony)
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173 (sprowadzenie katastrofy w ruchu, art. 174 (sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu), art. 177 (spowodowanie wypadku w ruchu) lub art. 355 (spowodowanie wypadku komunikacyjnego przez żołnierza § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego) albo dopuścił się czynu określonego w § 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Kto może odpowiadać na podstawie art. 178a kodeksu karnego?
W art. 178a k.k. zostały określone dwa przestępstwa: jedno w typie podstawowym oraz jedno w typie kwalifikowanym. Typ podstawowy został opisany w § 1 przepisu. Jest to jest prowadzenie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdu mechanicznego.
Odpowiedzialność ponosi prowadzący pojazd. W doktrynie za prowadzącego pojazd uważa się tego, kto bezpośrednio włada mocą silnika oraz nadaje pojazdowi ruch i kierunek. W literaturze naukowej wskazuje się na to, że „prowadzić pojazd” może nie tylko osoba, która obsługuje układ kierowniczy, ale również „wszystkie podstawowe mechanizmy mające bezpośredni wpływ na jazdę, z tym że w sytuacji, w której kilka osób obsługuje te urządzenia, współuczestniczą one w prowadzeniu pojazdu”[1]. Wynika z tego, że za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających może zostać skazana nie tylko osoba, która faktycznie kierowała pojazdem, lecz także przykładowo: pomocnik maszynisty, kontroler lotów, osoba kierująca pojazdem holowanym, a także instruktor nauki jazdy podczas jazdy z kursantem. „Prowadzenie” obejmuje również zdalne prowadzenie pojazdem.
Za przestępstwa opisane 1 art. 178a k.k. może odpowiadać (w tzw. formach zjawiskowych, czyli jako współsprawca, podżegacz lub pomocnik) osoba, która nie prowadzi pojazdu. Może to być przykładowo osoba, która świadomie udostępniła osobie nietrzeźwej pojazd – wtedy będzie prawdopodobnie odpowiadać za pomocnictwo. Z kolei, zachęcając osobę do picia alkoholu i nakłaniając ją następnie do siadania za kierownicą można odpowiadać jako podżegacz.
Czym jest pojazd mechaniczny w strefie ruchu?
Pojazd mechaniczny w ruchu lądowym to każdy pojazd drogowy czy szynowy napędzany umieszczonym w nim silnikiem, jak również maszyna samobieżna i motorower oraz pojazd szynowy[2]. Nie jest pojazdem mechanicznym rower, tj. pojazd jednośladowy czy też pojazd wielośladowy poruszany siłą mięśni osoby nim jadącej, a także pojazd zaprzęgowy, wózek inwalidzki (chyba, że jest napędzany za pomocą silnika).
Aby wypełnić znamiona czynu z art. 178a § 1 konieczne jest, żeby prowadzący pojazd znajdował się w „strefie ruchu”, to jest w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym”. Ruch lądowy to jednak nie tylko ruch na drogach publicznych. Obejmuje on nie tylko ruch na drogach publicznych, ale również w strefach zamieszkania i miejscach dostępnych dla powszechnego użytku. Nie są to jednak miejsca, w których do ruchu dopuszczono jedynie nieliczne grono osób, np. podwórko. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 2017 roku stwierdził, że: „przewidziane w art. 178a paragraf 1 k.k. kryterium «ruchu lądowego» należy wiązać nie tyle z formalnym statusem konkretnej drogi, czy też określonego miejsca, lecz z faktyczną dostępnością i rzeczywistym jego wykorzystaniem dla ruchu pojazdów i innych uczestników. Wobec tego samo stwierdzenie, że do zdarzenia doszło na drodze leśnej, nie wyklucza możliwości przypisania czynu z art. 178a § 1 k.k.”[3]
Czym jest stan nietrzeźwości?
Stan nietrzeźwości – zgodnie z art. 115 § 16 k.k. – zachodzi, gdy zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość. Najczęściej stan nietrzeźwości sprawcy ustalany jest za pomocą alkomatu (który bada skład wydychanego powietrza) lub badania krwi. Jednak sąd może również ustalić stopień nietrzeźwości kierowcy na podstawie innych dowodów, np. zeznań świadków o tym ile alkoholu wypił podejrzany.
Co to znaczy pozostawać „pod wpływem środka odurzającego”?
Trudniejsze do ustalenia jest pozostawanie „pod wpływem środka odurzającego”. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2007 r. stwierdził, że „stanem pod wpływem środka odurzającego jest taki stan, który wywołuje – w zakresie oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy, zwłaszcza zakłócenia czynności psychomotorycznych – takie same skutki jak spożycie alkoholu powodujące stan nietrzeźwości”[4].
Warunkiem przypisania znamienia przestępstwa jakim jest „znajdowanie się pod wpływem środków odurzających” jest, że substancje zażyte przez sprawcę oddziaływały na niego w taki sam sposób, jak alkohol w stanie nietrzeźwości. Wynika to z zestawienia treści art. 178a paragraf 1 kodeksu karnego. i art. 87 kodeksu wykroczeń. W kodeksie karnym przesłankę tę nazwano „stanem pod wpływem użycia środków odurzających, a w kodeksie wykroczeń jest to „stan po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka”. W polskim prawie nie zostały jednak sprecyzowane progi graniczne stężenia środków odurzających (tak, jak w przypadku alkoholu), które kwalifikowały dany czyn jako wykroczenie lub przestępstwo. To, jak zostanie zakwalifikowany czyn, zależy nie tylko od wyników badań krwi, ale także od zachowania sprawcy. Znaczenie będzie miało między innymi to, czy podejrzany miał prawidłowe reakcje motoryczne czy był z nim kontakt, a także czy był ospały, bełkotał czy chwiał się.
To, czy kierowca podczas kierowania pojazdem znajdował się pod wpływem środków odurzających przeważnie najpierw oceniają policjanci podczas kontroli drogowej, obserwując zachowanie kierowcy. Jeżeli powezmą podejrzenia, że znajduje się on pod wpływem takich substancji, przeprowadzają wstępną kontrolę za pomocą testera śliny, który w krótkim czasie jest w stanie wykryć w organizmie człowieka niektóre rodzaje środków odurzających. Mogą również zabrać kierowcę na dodatkowe badania krwi – bez względu na wynik „testu ze śliny”.
Podsumowując, to czy będzie zależało nie tylko od badań (zarówno testu śliny czy laboratoryjnych badań krwi), ale także od zeznań świadków i opinii biegłych na temat zachowania sprawcy bezpośrednio po kontroli drogowej.
Jazda pod wpływem alkoholu lub środków odurzających jako przestępstwo umyślne
Przestępstwa wymienione w art. 178a kodeksu karnego może być popełnione tylko umyślnie (zarówno w formie zamiaru bezpośredniego jak i ewentualnego). Zgodnie z Art. 9 § 1 k.k. „czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi”. Oznacza to, że sprawca powinien mieć świadomość, że znajduje się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, a także przewidywać, że w wyniku upływu czasu alkohol nie uległ jeszcze wydaleniu z organizmu, i na to się godzić. Kierowcy, który miał podstawy przypuszczać, że wypił zbyt mało alkoholu żeby spowodować stan nietrzeźwości, nie można przypisać odpowiedzialności za to przestępstwo. Nieistotne przy tym jest to, czy kierujący zamierzał prowadzić pojazd po alkoholu, czy ten zamiar pojawił się dopiero po spożyciu alkoholu.
Sprawdź, jaki jest wyjątek od tej zasady.
Konsekwencje karne za popełnienie przestępstwa z art. 178a paragraf 1 k.k.
Za popełnienie przestępstwa określonego w art. art. 178a §1 k.k. grożą następujące kary:
- grzywna zależna od dochodu w świetle przepisów kodeksu karnego. grzywna jest wymierzana w stawkach dziennych – od 10 do 540 stawek dziennych (1 stawka dzienna: nie mniej niż 10 zł, nie więcej niż 2000 zł – w zależności od sytuacji majątkowej, osobistej skazanego).
- ograniczenie wolności od miesiąca do 2 lat lub pozbawienie wolności do lat 2;
- świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej od 5 000 zł do 60 000 zł;
- odebranie prawa jazdy na okres od 3 lat do 15 lat;
Art. 178 paragraf 4 k.k. – przestępstwa kwalifikowane
Kwalifikowany typ przestępstwa z art. 178a § 4 kodeksu karnego zachodzi wówczas, gdy popełnia to przestępstwo (czyli prowadzi pojazd mechaniczny ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego) oraz
1) był już prawomocnie skazany za przestępstwo:
a) prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178a § 1),
b) sprowadzenia katastrofy w komunikacji (art. 173), sprowadzenia niebezpieczeństwa katastrofy (art. 174), spowodowania wypadku w komunikacji (art. 177) lub spowodowania ciężkiego wojskowego wypadku w komunikacji (art. 355 § 2) – popełnionych w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego;
2) obowiązuje go zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczony za przestępstwo.
W przypadku popełnienia czynu z § 4 art. 178a k.k., inny jest wymiar kary. Jest ono zagrożone karą pozbawienia wolności do 3 miesięcy do lat 2. Niemniej jednak nie oznacza to, że sąd nie może orzec kary ograniczenia wolności lub/i grzywny. Do tego, czy doszło do popełnienia przestępstwa z art. 178a § 4 nie ma znaczenia jaki rodzaj kary sąd zasądził za wcześniej popełnione przestępstwo z § 1 art. 178 a k.k., może być to nawet grzywna. Nie ma też znaczenia okres, jaki upłynął od wcześniejszego skazania. Skazanie z tego przepisu na tej podstawie staje się niemożliwe dopiero wtedy, gdy nastąpiło zatarcie skazania.
Zakaz prowadzenia pojazdów – kiedy zostanie orzeczony?
W czerwcu 2017 roku weszła w życie nowelizacja ustawy z 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny. Jedną ze zmian było to, że od obecnie orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych za złamanie zakazu prowadzenia pojazdów jest już obligatoryjne. Minimalny czas na jaki sąd orzeknie odebranie skazanemu prawa jazdy to 3 lata. Sąd, wydając decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy za jazdę po alkoholu powinien orzec, jakiej kategorii dotyczy zakaz. Może on dotyczyć wszystkich posiadanych kategorii albo tylko niektórych.
To, czy kierowca będzie musiał zdawać po raz kolejny egzamin na prawo jazdy, zależy od tego, na jak długo sąd orzekł zakaz prowadzenia pojazdów. Jeżeli jest to okres dłuższy niż rok (a w wypadku popełnienia przestępstw z art., 178 k.k. jest to zawsze minimum 3 lata), wtedy konieczne będzie ponowne zdawanie egzaminu na prawo jazdy (zarówno teoretycznego jak i praktycznego). Jeżeli okres ten jest krótszy, wtedy prawo jazdy odzyskamy po upływie terminu określonego przez sąd, bez konieczności ponownego zdawania egzaminu.
W polskim prawie istnieje sposób na wcześniejsze odzyskanie prawa jazdy w przypadku, jeżeli zostało ono odebrane za jazdę pod wpływem alkoholu. sąd. Można to zrobić poprzez założenie do samochodu blokady alkoholowej, która uniemożliwia prowadzenia auta po spożyciu alkoholu. Jest to możliwe po tym jak upłynie połowa czasu, na który zostało odebrane prawo jazdy (a przypadku dożywotniego zakazu – po 10 latach). Ponadto, postawa oraz dotychczasowe zachowanie sprawcy podczas wykonywania zakazu mają uzasadniać przekonanie, że już więcej nie dopuści się takiego czynu.
Warunkowe umorzenie postepowania jako możliwość uniknięcia kary
Najkorzystniejszą opcją dla osób oskarżonych za jazdę pod wpływem alkoholu jest staranie się warunkowe umorzenia postępowania. Polega ono na tym, że sąd zamiast wydawać wyrok skazujący, umarza postępowanie karne pod ustalonymi warunkami. Aby starać się o warunkowe umorzenie postępowania muszą być spełnione (łącznie!) takie przesłanki:
- sprawca nie jest karany za przestępstwo umyślne;
- wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, a okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości;
- postawa sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania, będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
Jakie korzyści niesie za sobą warunkowe umorzenie postępowania?
- oskarżony w świetle prawa jest osobą niekaraną. Oznacza to, że może otrzymać zaświadczenie o niekaralności, które często bywa wymagane przez pracodawców (zwłaszcza w administracji państwowej);
- jest to jedyna szansa na to, żeby zapłacić mniejszą grzywnę niż przewiduje prawo;
- tylko w ten sposób można skrócić ustawowy okres, na który odbierane jest prawo jazdy (czyli w przypadku prowadzenia w stanie nietrzeźwości jest to minimum 3 lata). Sąd może nawet w ogóle nie orzec o zakazie prowadzenia pojazdów mechanicznych!
Przestępstwa z artykułu 178 k.k – statystyki policyjne
Zgodnie z policyjnymi statystykami, w 2017 roku w Polce stwierdzono 55359 przestępstw z art. 178a k.k. Z roku na rok liczba to stopniowo maleje. Przykładowo, w 2013 roku było to aż 128366!
Przestępstwo sankcjonowane w art. 178a k.k. ścigane jest z oskarżenia publicznego (z urzędu).
[1] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, Wydawnictwo Wolters Kluwers, Warszawa 2016
[2] uchwała Sądu Najwyższego z 28.02.1975 r., V KZP 2/74, OSNKW 1975/3–4, poz. 33; także wyrok SN z 25.10.2007 r., III KK 270/07,
[3] Postanowienie Sądu Najwyższego z 28.03.2017 r., III KK 472/16, LEX nr 2271447
[4] Postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 07.02.2007 (V KK 128/06, Biul. PK 2007, nr 7, s. 14)